گلفشان تنگ I پدیده مرموز طبیعت
گلفشانها ، پدیده های زیبای زمین شناسی و ژئومورفولوژیکی هستند که مخروطی شکل بوده و شبیه آتشفشان می باشند ، اما به جای مواد مذاب از دهانه آنها گاز همراه با گل بیرون می آید . این پدیده در اکثر نقاط جهان از جمله در ایران ، در سواحل دریای خزر و دریای عمان و به ویژه در استان سیستان و بلوچستان دیده می شود. امروزه گل فشانها از لحاظ ژئوگلتیکی برای کشورهای دارنده این پدیده دارای اهمیت زیادی است ، زیرا وجود گل فشانها به عنوان یک نشانه مهم و مطمئن اقتصادی برای پی بردن به منابع ذخایر بزرگ نفت و گاز قلمداد می شود . این پدیده از نطر ژئوتوریسمی و زمین گردشگری دارای اهمیت زیادی می باشد چون شمار زیادی گردشگر برای دیدن این جاذبه زیبای خدادای و منحصر به فرد به منطقه می آیند . برای اطلاعات بیشتر در مورد گل فشانها و دیدن جاذبه زیبای گل فشان تنگ در ادامه با ما همراه باشید
چرا گلفشان تنگ ؟
- گلفشان تنگ وسیع ترین گل فشان ساحلی ایران است .
- گلفشان تنگ بزرگترین ، زیباترین و معروفترین گل فشان ایران است .
- گلفشان تنگ در نزدیکی روستای تنگ قرار گرفته که در ساحل این روستا میتوان با چند دقیقه قایق سواری به تلاقی کویر و دریا و رمل های ماسه ای تنگ رسد .
- گلفشان تنگ در مسیر زیبای گردشگری چابهار به زرآباد قرار گرفته که در این مسیر میتوان از جاذبه های دیگر همچون روستای درک ، کوههای مریخی مسیر ، ساحل و اسکله پزم و ... دیدن کرد .
- گلفشان تنگ یکی از معروفترین جاذبه های طبیعی ایران است .
آشنایی با گلفشان تنگ
بندر تنگ روستایی در سمت غرب شهر کنارک است که با این شهر حدود ۸۰ کیلومتر راه زمینی دارد و فاصله این پدیده خارف العاده از شهر چابهار حدود 105کیلومتر است . برای رسیدن به این روستا، کافی است از کنارک، جاده بندرعباس را طی کنید تا پس از طی حدود ۵۰ کیلومتر ( 30 کیلومتر پس از روستای کهیر ) در سمت چپ جاده فرعی ، تابلوی بندر تنگ را ببینید ( یک پمپ بنزین در کنار جاده وجود دارد ) .گلفشان تنگ نیز در این جاده فرعی است و قطعا تابلوی راهنمای آن را خواهید دید. چند دقیقه‌ای که مسیر جاده فرعی به سمت بندر تنگ را بپیمایید، در سمت راست جاده سه تپه گلی را می‌بینید که در دشتی وسیع با فاصله از یکدیگر قرار دارند. همگی ما کوههای آتشفشان را می‌شناسیم، ولی نکته جالبی که در مورد این تپه‌ها وجود دارد و باعث شده است که به آنها گل‌افشان گفته شود، این است که از دهانه آنها در فاصله‌های زمانی مختلفی، گل خاکستری رنگ به بیرون فوران می‌کند . البته در حال حاضر، فقط یکی از این تپه‌ها فعال هستند و دو تپه دیگر گل‌افشانی نمی‌کنند. و در اصطلاح به خواب فرو رفته اند. در بالای هر سه تپه، دهانه هایی کوچک وجود دارند که همه را به یاد قله های آتشفشان می اندازند. از دهانه گل فشان فعال این منطقه، حدود هر ده تا پانزده دقیقه، گل های خاکستری رنگی به بیرون جهش می کنند که بسته به شانس شما ممکن است این فوران گل شدت و ارتفاع متفاوتی داشته باشد. مواظب باشید گلی نشوید! گل ها به سمت دامنه های این تپه سرازیر می شوند. در واقع، همین سرازیر شدن گل ها در طول تاریخ باعث ایجاد این تپه ها شده اند و با هر بار جهش گل، به ارتفاع این تپه ها افزوده خواهد شد. گاهی اوقات هنگام خروج گل از دهانه چشمه گل فشان تنگ صدایی همانند شلیک گلوله از تفنگ به گوش می رسد وزمین زیر پایتان هم کمی خواهد لرزید.
تپه گلفشان مورد نظر ما، حدود 50 متر ارتفاع دارد و شاید بالا رفتن از آن برای برخی افراد کم توان کمی مشکل باشد. ولی مطمئن باشید پدیده خارق العاده ای که در بالای این تپه مشاهده خواهید کرد، ارزشش را خواهد داشت تا کمی هم سختی بکشید. پس از این که دهانه تپه را تماشا کردید، برگردید و به دشت مسطح و وسیعی که این گلفشان را احاطه کرده است، دقت کنید. سطح این دشت کاملا پوشیده از گلهای خشک شده است و این نشان می‌دهد که این بیابان هم در طول زمان با سرازیر شدن گل این تپه‌ها پوشش گلی به خود گرفته است.
گل فشان روستای تنگ از توابع شهرستان ساحلی كنارك در سواحل مكران جاذبه ای دیدنی برای گردشگران داخلی و خارجی و مناسب برای بهبود بیماری های پوستی، ساخت سفال، صنایع دستی و اسباب بازی كودكان است.گردشگران داخلی و خارجی پس از بازدید، تفریح و حمام گل با صورتی گلی و خندان از كوه گل افشان پایین می آیند و لحظاتی خوش را برای خود رقم می زنند.
فعالیت ناگهانی گل فشان در طول سال در نوع خود بی نظیر است و پرتاب گل همراه با غرش مهیب و بوی خاك و بخار و جاری شدن گل مانند چشمه آب گرم از مهمترین شاخصه های این اثر طبیعی است كه سبب شگفتی مردم، مسافران و بازدید كنندگان می شود.
علل به وجود آمدن گل فشان ها
اما چه چیز یك گل فشان را به وجود می آورد؟ همان طور كه اشاره گردید، زمین شناسان در مورد ایجاد یك گل فشان نظرات مختلفی دارند. برخی آن را مربوط به روندهای خاص زمین شناسی دانسته و علت به وجود آمدن آن را عامل فرورانش و سایر فشارهای ناشی از حركات تكتونیكی می دانند. عده ای دیگری نیز گل فشان ها را از پی آمدهای بعدی آتشفشان ها می دانند. برخی نیز آن را به عواملی مثل زمین لرزه وتغییرات فشار لایه ها نسبت می دهند، اما جالب این جاست كه همگی در یك مورد هم عقیده هستند و آن این كه عامل اصلی بالا آمدن گل فشان به سطح زمین گازهای موجود در تله های نفتی اعماق زمین هستند و گل فشان ها در مناطق دارای رسوبات جوان و درمناطق ضعیف مثل امتداد گسل ها به وجود آمده و به سطح زمین رسیده اند.در هر حال گل فشان ها بیشتر به خاطر فشار گازهای هیدروكربنی و یا احتمالا بخار آبی كه از اعماق زمین به سطح صعود می كند، تشكیل می شوند. گازهایی مثل متان ضمن صعود و عبور از لایه های سست سنگی و اشباع آب، آن ها را به صورت گل درآورده، با خود به سطح زمین حمل می كنند. گل فشان ها را بر اساس دمایشان به دو گروه گل فشان سرد و گل فشان گرم تقسیم می كنند.به نظر می رسد كه منشا تشكیل گل فشان ها در سواحل شمالی دریای عمان، حركت صفحه اقیانوسی دریای عمان به زیر صفحه قاره ای ایران باشد.
درباره منشا گل فشان های ایران نیز نظریات مختلف و متعدد بیان شده است. آن چه مسلم است تشكیل كلیه گل فشان های موجود در مناطق مختلف كشور و به خصوص استان سیستان و بلوچستان را نمی توان بر اساس یك نظریه واحد توضیح داد و بیان نمود.
همان طور كه در بالا اشاره شد، منشا تكتونیكی، عوارض بعدی آتشفشان ها و فشار گازهای هیدرو كربن ویا احتمالا بخار آبی كه از اعماق زمین به طرف سطح صعود می كنند همه از عوامل تشكیل گل فشان ها دانسته شده اند. یعنی گازهای مذبور در ضمن صعود و عبور از لایه های سست سنگی و اشباع از آب ، آن ها را به صورت گل درآورده و با خود به سطح زمین منتقل می نماید. به هر حال گل فشان ها عارضه های طبیعی و مخروطی شكلی هستند از جنس گل كه همراه با خروج گازهایی از درون زمین در سطح زمین تشكیل می شوند.این مواد ( گل رس ) در طی فرایندهای رسوب گذاری در فعالیت های گذشته حوضه رسوبی در لابه لای لایه های غیر قابل نفوذ در عمق كم گذاشته شده اند.
لایه بالایی و لایه زیرین رس اگر غیر قابل نفوذ باشد، آب (چه آب زیر زمینی در حال صعود به بالا و چه آب فرو رو باران ها یا آب های جاری سطحی كه به اعماق فرو می روند) نتوانسته به لایه رس محصور شده برسد. حال بر اثر حوادث مختلف مثلا تكان ها و فعالیت های تكتونیكی اگر لایه های نفوذ ناپذیر بالا و زیر بشكنند و یا بر اثر فعالیت های هوازدگی و تخریب و حمل و نقل بخش هایی از لایه نفوذ ناپذیر بالا تخریب شود در این صورت از این طرق آب های سطحی یا آب های در حال صعود زیرزمینی به لایه رس می رسد. رس این خاصیت را دارد كه آب گیری نماید. رس ها بر اثر آب گیری افز ایش حجم می یابند در نتیجه اگر در لابلای لایه هایی غیر قابل نفوذ محصورشده باشند باید راهی برای خروج از لایه ها تحت فشار ناشی از افزایش حجم یافته تا با خارج شدن از لایه های محصور كننده و ریختن در سطح زمین حجم مقدار ماده رس آبگیری نموده دفن شده كاهش یافته در نتیجه فشار حاصل از افزایش حجم كاهش یافته و پایداری نسبی ایجاد گردد. البته این عمل با ادامه تدریجی آب گیری و افزایش حجم و در نتیجه افزایش فشار به صورت مداوم ادامه می یابد و گل حاصل ازافزایش حجم به طور دائم به بالا می آید و در سطح زمین جاری و گل فشان را به وجود می آورد.با این همه نمی توان منشا و تشكیل كلیه گل فشان ها را یكسان توضیح داد و هر منطقه گل فشانی ساختار و شرایط خاص خود را دارد.
علل پیدایش گل فشان های ایران
اهالی محل در مورد این پدیده چندین باور را مطرح می كنند و بر اساس اعتقادات خود نام هایی را نیز برای گل فشان به كار می برند. به نظر آن ها گل فشان پدیده ای طبیعی است كه با دریا در ارتباط بوده و به هنگام بالا آمدن آب دریا (مد) به ویژه در فصل تابستان، فعالیت آن به حداكثر می رسد، از این رو به آن ناف زمین یا ناف دریا نیز می گویند. عده ای بر این باورند كه فعالیت این پدیده به كشش و جاذبه اجرام سماوی به خصوص ماه وابسته است. بر این اساس معتقدند كه فعالیت آن در ابتدای ماه و نیمه ماه قمری (ماه نو،بدر) بیشتر می شود. هر چند این نظریه كمتر به حقیقت نزدیك است اما به طور كل هم قابل رد نیست.
گروهی نیز بر این عقیده اند كه فعالیت این پدیده پس از بارندگی ها ی شدید زیادی می شود، لذا ممكن است از آب ناشی از سیلاب ها، فعال شود. اما باید گفت كه از نظر علمی، وجود گل فشان ها در هر منطقه اول نشانه بارزی از فعالیت های تكتونیكی بوده و ثانیا اغلب به لایه های سنگی دارای ذخایر نفت و یا دیگر انواع هیدروكربن بستگی دارد. فشار گازهای حاصل از این لایه و ذخایر آن ها موجب می شود كه سنگ های رسی و مارنی كف و تحتانی، كه توسط آب های زیر زمینی اشباع و نرم شده و یا به صورت گل در آمده اندبه خارج پرتاب شوند و از این طریق دهانه هایی گاهاً بسیار بزرگ شبیه به دهانه های آتشفشان (شبه كراترCraterیا كراترگون) به وجود می آیند.
مناطق گلفشانی ایران
درحال حاضر برخی از گل فشان های ایران خاموش و یا غیرفعال هستند و برخی دیگر فعال بوده و دارای فعالیت متناوبی هستند. در فصول بارندگی، فعالیت آن ها بیشتر می شود، اما گل آن ها رقیق تر و سیال تربوده و به صورت سر ریز جاری می شود. در فصول خشك تر فعالیت آن ها كمتر است و در عوض گل غلیظ تر و به حالت انفجاری تر بیرون می ریزد. در قله این مخروط ها و داخل كراتر آن ها، دهانه های متعددی با قطر چند سانتی متر وجود دارد كه به طور متناوب ازآن ها گل خاكستری یا كمی متمایل به سبز خارج شده و به سوی دامنه ها سرازیر می گردد.
تناوب بیرون ریزی و فوران گل ها در طی زمان، یك ساختمان چند لایه ای را در مخروط ها و زمین های مجاور پدیده آورده است. این لایه ها دارای ساختمان فلسی یا پولكی هستند و با یكدیگر همپوشانی دارند.به گونه ای كه جدید ترین لایه در رو و در راس مخروط قرار گرفته و قدیمی ترین لایه نیز به رنگ روشن است. همچنین گاهی جریان گل غلیظ در دامنه مخروط نقوش مینیاتوری همانند گچ بری های قرنیز شكل را پدید می آورد. با گذشت زمان و فرا رسیدن مرحله پیری گل فشان، فاصله و تناوب فعالیت های آن كمترمی شود و غلظت گل آن افزایش می یابد. در نتیجه گسترش افقی مخروط كاهش یافته و به ارتفاع آن افزوده می شود. از آن پس زمان خاموشی و مرگ گل فشان فرا می رسد و فرسایش بر آن غالب می گردد. عمل فرسایش دربرخی موارد منجر به محو كامل گل فشان می گردد و اثری از آن بر جای نمی گذارد. اهالی محل در مورداین پدیده چندین باور را مطرح می كنند و بر اساس اعتقادات خود نام هایی را نیز برای گل فشان به كارمی برند.
بخش اعظمی از گل فشان های ایران در منطقه ای واقع در كرانه ی دریای عمان در استان سیستان وبلوچستان قرار گرفته است. بسیاری از چشمه های این منطقه حاوی گاز محتوی هیدروكربن های سبك مثل متان، اتان و پروپان است كه با مقدار كمی گازH2S همراه می باشد.
مناطق عمده گسترش گل فشان های ایران، منحصر به سواحل پست شمالی و جنوبی كشور بوده و به طوركلی در دو ناحیه زیر مشهود اند:
– گل فشان های واقع در استپ های تركمن صحرا، درشرق دریای مازندران
– گل فشان های سواحل دریای عمان درحد فاصل میناب تا بندر گواتر
گل درمانی
گل درمانی از جمله مباحثی است که قدمتی دیرینه دارد و در چند دهه اخیر کم رنگ شده بود ولی امروزه از جایگاه ویژه ای برخوردار است.گفته می شود به دلیل وجود مواد معدنی و آلی در این گل و لای استفاده از آن در بهبود بیماری های پوستی و دردهای مفصلیموثر است . امروزه در کشور های اروپایی نظیر ایتالیا واحدهای صنعتی ،بهداشتی و زیبایی با استفاده از گل ، کرمهای پوست تولید می کنند براساس تحقیقات محققان به علت وجود سولفور و مواد آلی در گل بسیاری از بیماری های پوستی نظیر اگزما ، آکنه و تراوش بیش از حد چربی از منافذ پوست بهبود می یابد.خواص درمان گل افشان ها برای درمان بیماری هایی مانند دردهای مفاصل و ستون فقرات، سفتی مفاصل ، بیماری های عصبی ، مراحل اولیه تنگی عروق و انقباضات عضلانی سودمند است. گفته می شود که استحمام کردن در گلفشانها به خاطر وجود عناصر شیمیایی خاص در ترکیبات آنها برای پوست سودمند است. از نظر مردم بلوچ نیز گل های گل فشان دارای خواص درمانی بوده و جهت درمان پاره ای از امراض در درون گلهای گل فشان غلتیده و معتقدند که این عمل دارای خواص درمانی می باشد.
سخن آخر
یکی از شگفت انگیز ترین و زیباترین استان های ایران، استان سیستان و بلوچستان در انتهای جنوب شرقی کشور است. به خاطر برخی حرف و حدیث ها، خیلی ها خودشان را از تماشای زیبایی های این منطقه محروم می کنند. خیلی از کسانی که به سیستان و بلوچستان سفر می کنند، به محض بازگشت دلشان برای این منطقه و مردم خون گرم و زحمتکش و مهمان نوازی مردم این منطقه تنگ می شود. چنانچه تا حالا از این پدیده زیبا دیدن نکرده اید ، می خواهیم بار سفر ببندید و از این زیباییهای طبیعی دیدن کنید . اگر این جاذبه زیبا را دیده اید ، دیدگاه ها و نظراتتان را با ما و کاربران چابهارگشت در میان بذارید .
مسیرها و فواصل
از چابهار به گل فشان تنگ : 108 کیلومتر
از کنارک به گل فشان تنگ : 82 کیلومتر
از درک به گل فشان تنگ : 63 کیلومتر
دیدگاه خود را بنویسید