مقبره ای جهانی در انتظار گردشگران/ راز مقبره سید غلامرسول چیست ؟

مقبره ی سید غلامرسول در منطقه ی مسکونی شناخته شده ای در خیابان شهید ریگی و در ضلع شرقی قبرستان شهر بندری چابهار واقع شده است. در این مکان، بنایی گنبدی با ارتفاعی نسبتا بلند جلب نظر می کند که حاصل معماری قرن پنجم هجری است. این بنا از دیگر بناهای منطقه متمایز است و به راحتی می توان آن را از منطقه ساحلی رویت کرد. دسترسی به این مقبره از طریق خیابان های اصلی شهر به راحتی امکان پذیر است.

سید غلام رسول که بود؟

پیرامون هویت سید غلام رسول دو دیدگاه مختلف وجود دارد. برخی از مردم معتقدند که این فرد، یک عارف نامدار شیعه بوده که مردم هندوستان و همچنین چابهار ارادت خاصی به او داشتند. برخی نیز اعتقاد دارند که سید غلام رسول یک فرد لوطی (مطرب دوره گرد) بوده که تمامی زندگی خود را وقف شادی و خوشحال کردن مردم کرده است. اما چیزی که گویا هر دو دسته به آن اعتقاد دارند، این است که سید غلام فردی هندی تبار بود که برای ازدواج با یک زن چابهاری ، به این بندر سفر می کند. او در شب عروسی خود دچار بیماری شد و از دنیا رفت. سید غلام قبل از مرگش، از مردم درخواست کرد که به جای گریه و زاری بر سر مزارش ، رقص و پایکوبی به راه بیاندازند. به همین دلیل، ارادتمندان به این شخص، هر سال در سالگرد مرگش در آخر ماه ذی القعده ، ده روز رقص و پایکوبی می کردند. هدف از انجام این مراسم را می‌توان از دو دیدگاه بررسی کرد. یکی اینکه لوطی فوت شده چون عمرش را به شاد کردن مردم می‌پرداخته، وصیت کرده که بعد از مرگش در کنار قبر وی مراسم شادی برگزار شود و تاثیر وجود خود را در شادمانی مردم بعد از مرگش حفظ کند. دوم اینکه این شخص که در شب عروسیش فوت کرده، بسیار مشهور و مورد توجه افراد قومش بوده و چون عروسی ناکام و نافرجامی داشته، دوستدارانش هر ساله در سالروز مرگش برایش جشن تدارک می‌بینند تا یاد او را زنده کنند. در گذشته مراسم جشن و پایکوبی مربوط به صاحب مقبره، به مدت ده شبانه‌روز انجام می‌شد، اما امروزه چنین مراسمی برگزار نمی‌شود و تقریبا می‌توان گفت از بین رفته است.

گویا در آن ایام، ابتدا زنان محلی مقبره را آب و جارو و مردها با لباس پاکیزه و آراسته خود را مهیای رقص و پایکوبی می کردند. به محض طلوع آفتاب، صدای ساز و دهل کل محوطه را بر می داشت و مردمانی از پاکستان، هندوستان و چابهار به همراه سیاه پوستانی از برخی کشورهای آفریقایی جشن و پایکوبی خود را آغاز می کردند. همچنین زنانی که سن بیشتری داشتند، برای گرفتن شفای بیماران و گرفتن حاجات دیگران به داخل مقبره می رفتند.

معماری آرامگاه سید غلام رسول

بنای آرامگاه سید غلام رسول چابهار، شباهت زیادی به معماری بناهای هندی دارد و می توان گفت که به سبک هندی احداث شده است. برخی از کارشناسان عقیده دارند که این آرامگاه، یک بنای سلجوقیست، ولی بسیاری از کارشناسان هم عقیده دارند که این بنا در دوره تیموریان ساخته شده و در سال های بعدی از جمله عهد صفوی دخل و تصرفاتی در آن صورت گرفته است. خود بنای آرامگاه در ضلع غربی حیاط آن و بر روی یک صفه به ارتفاع یک متر ساخته شده است. در هر چهار گوشه این مقبره کوچک، می توان مناره هایی کوتاه قامت را مشاهده کرد.ورودی اصلی بنا در میانه ضلع غربی این پیشخوان است و سطح دیوارهایش را با تعبیه طاقچه‌ها و طاق‌نماهایی با تزیینات گچی به شکل دایره، پشت سر هم ساخته‌اند.

بر پیشانی ورودی بنا نقاشی تزیینی رنگارنگی با طرح‌های نقوش ستاره‌های مشبک دیده می‌شود. پلان معماری بنا به شکل بناهای دوره سلجوقی است. برخی بر این اعتقاد هستند که بنا مربوط به دوره تیموری است و شاخصه‌های معماری این دوره در بنا دیده می‌شود. احتمال می‌رود بنا در دوره‌های بعد تکمیل شده باشد و شاخصه‌هایی از معماری تیموری هند در آن به کار رفته باشد. طرح و نقش‌های روی بنا نیز با نقاشی‌های دوره صفویه همخوانی دارد. نقاشی‌های روی بنا از اصالت خاصی برخوردار هستند و طراحی آن‌ها در بناهای دیگر مربوط به عصر صفویه نیز دیده می‌شود. بنابراین می‌توان گفت بنا به احتمال بسیار، آرامگاه در عصر سلجوقی ساخته شده و تزیینات آن در دوره‌های بعدی تکمیل شده است. در مقابل آرامگاه، صفحه‌ای قرار دارد که ارتفاع آن تقریبا یک متر است و چهار پله دارد که مقبره روی آن قرار گرفته است.

در قسمت شرقی آرامگاه، یک پیشخوان با سقف تیرهای چوبی و حصیری و چند ستون چوبی است که با پنج پله به حیاط وصل شده‌اند و قدمت چندانی ندارند. در چهار گوشه زیارتگاه، چهار مناره کوتاه هست و نیم‌دایره‌هایی از گچ، به رنگ سفید، بین این منازل را پر می‌کند. گنبد از داخل دارای نواری از تزیینات هندسی و گیاهی است که با رنگ‌ها‌ی زرد، قرمز، آبی، سفید به صورت گل و گیاه و ستاره دیده می‌شود. بالای چهارطاقی بنا، چهار نورگیر وجود دارد که قسمتی از نور داخل آرامگاه را تامین می‌کنند.

ورودی آرامگاه در ضلع غربی و محراب در سمت جنوب آن است. در ضلع غربی طاق‌نمایی با تزیینات مقرنس دیده می‌شود که در داخل آن کلمات «لااله الا الله» «یا محمد» «یا علی» و... را روی نقش گل‌ها طرح‌اندازی کرده‌اند. در نمای ضلع شمالی، روبروی محراب نیز طاق نماهایی با تزیینات مقرنس دیده می‌شود که محل نذر و روشن کردن شمع است. مقبره در میانه بنا واقع و روی آن صندوقچه‌هایی و بر فراز صندوقچه حجله چوبی با تزیینات هندسی و زینت‌های بلوچی گذاشته شده است.

بنای آرامگاه از معماری هندی تاثیر پذیرفته و شاخصه‌های معماری هند در بنا کاملا مشهود است که به احتمال بسیار به دلیل توجه مسلمانان هند به صاحب مقبره در دوره‌های بعد شکل گرفته است. برخی براین عقیده‌اند که صاحب مقبره در اصل هندی تباری مسلمان و ساکن چابهار بوده است و همین امر سبب شده که بسیار مورد توجه مسلمانان هند باشد. این آرامگاه با شماره ثبت ۱۵۵۹ در تاریخ ۱۳۵۶/۱۰/۵ ثبت ملی شده و در سال‌های اخیر توسط میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان مرمت شده است.

از مقبره سید غلامرسول علاوه بر زوار و گردشگران ایرانی، زوار سایر کشورها نیز دیدن می کنند

در مقبره در همه ی ایام هفته بر روی زائران باز است. زائران افراد محلی روستاها و شهرهای استان سیستان و بلوچستان و گردشگران ایرانی هستند. روزهای پنج شنبه مقبره نسبتا شلوغتر است. زائران زن بیشتر از مردان هستند. افغان های مقیم شهرستان چابهار نیز علاقه خاصی به این مکان دارند. علاوه بر زوار ایرانی، از کشورهای شبه قاره هند نیز افرادی برای انجام عبادت و نذر و نیاز به این مقبره می آیند. میانگین سالیانه حضور افراد را بیش از صد هزار نفر ذکر کرده اند.
افراد برای ورود به داخل مقبره، کفش های خود را در می آورند و در ورودی را می کوبند.سپس نزدیک تر می شوند و دستی به ستون های چوبی داخل مقبره می کشند و ایستاده سلام می دهند و به نشانه احترام کمر را خم می کنند. سپس وارد قسمت حرم می شوند. هفت مرتبه دور قبر می چرخند و به خواندن فاتحه و دعا مشغول می شوند. بادبزن های بافته شده از حصیر زیادی وجود دارد که هر کس یکی از آن ها را برمی دارد و با دست تکان می دهد و دعا می خواند. آن ها دلیل انجام این کار را دور شدن از شیاطین می دانند. همچنین اگر وجه نقدی برای نذر داشته باشند به صندوق صدقات می اندازند یا در پارچه ای می اندازند که در چهار طرف ستون بالای قبر بسته شده است.زائران معمولا با ریختن گل و گلبرگ بر روی قبر، به صاحب قبر ادای احترام می کنند.

مردم در بقعه غلامرسول به توزیع نذورات می پردازند

معمولا در عصر روز پنج شنبه کسانی که نذری دارند نذورات خود را که شامل خرما، غذا از جمله آش و ماست به این مکان می آورند و بین مردم توزیع می کنند. گاهی هم در این مکان گوسفند و بز به صورت نذری ذبح و گوشت آن بین مردم تقسیم می شود.

براساس باورها و اعتقادات محلی، در گذشته پسری را که می خواستند برای اولین بار موی سرش را بتراشند به این مکان می آوردند و سر او را تراشیده و موی سر را داخل کیسه ای رنگی به درختانی که در محوطه حیاط مقبره قرار داشتند آویزان می کردند و ندورتاشان را اهدا می کردند .

سخن آخر

با وجود اینکه امروزه مراسم سالگرد این شخص بزرگوار به همان سبک و سیاقی که خود او خواسته بود برگزار نمی شود، ولی هنوز هم ارادتمندان به او، برای زنده و نگه داشتن یاد و خاطرش در آن ایام به زیارت او می روند. آرامگاه سید غلام رسول چابهار، یکی از جاذبه های تاریخی این بندر معروف کشورمان است. گویا در گذشته در جای جای این بنا، نقاشی های زیادی هم وجود داشته که امروزه به جز تعداد محدودی، چیز از آن ها باقی نمانده است. اگر شما هم قصد سفر به بندر زیبای چابهار را داشتید، به دیدار این مقبره بروید و یاد و خاطر سید غلام را زنده نگه داشته و نظرات و خاطراتتان را با ما در میان بگذارید .